Schaamtemanagement
Schaamgehandicapten missen het besef van wat hun doen en laten bij anderen teweegbrengt. Ze ogen als krachtige eenlingen die staan voor hun mening en niet te beroerd zijn daar vol overgave uiting aan te geven. Het is de vlogger met een niet afgeronde mbo-opleiding die in een talkshow een wereldwijd erkend viroloog op zijn plaats zet met een welgeplaatst ‘slap gelul, man!’. Veel talkshows drijven op schaamgehandicaptheid, dat doet het goed bij de kijkers en levert mooie kijkcijferstatistieken op.
Extreme vormen van schaamgehandicaptheid zagen we tijdens de avondklokrellen in januari. Het jochie van veertien dat na tikken van de ME bloedend op de grond ligt en huilend vraagt of ze 112 voor hem willen bellen, is daar een voorbeeld van. Schaamte kan je in de weg zitten én helpen, je moet ermee leren omgaan. Jammer genoeg is de kunst van schaamtemanagement de laatste jaren aardig onder druk komen te staan. Waar assertiviteitstrainingen en het helemaal gaan voor jezelf de boventoon voeren, staat een gezond schaamtebesef steeds meer onder druk en stijgt het aantal schaamgehandicapten.
Er zitten verschillende kanten aan schaamte en die kunnen stevig botsen. Als je je als veertienjarige door toffe gasten verwelkomd voelt in hun rellende massa die de straatkeien door de winkelruiten gooit om te kunnen plunderen, zou je toch je ogen uit je kop schamen als je daar als een watje tussen blijft staan; liever dan maar de beuk erin en alles kapot!! Die angst en schaamte die voorkomen dat je door je vrienden wordt afgewezen, walsen over de schaamte heen die je voelt voor wat je de Primera-winkelier aandoet wanneer je haar winkel sloopt en met een pakje kauwgum op de vlucht slaat.
Die twee soorten schaamte zijn voor mij prinsen- en kikkerschaamte. Prinsenschaamte heeft te maken met het erbij willen horen: niets erger dan dat ze je afwijzen. Prinsjes die zich schamen voldoen in hun ogen niet aan wat het paleis van hen verlangt. Het gaat om paleizen die gebouwd kunnen zijn door het gezin waar je vandaan komt, je schoolpopulatie, je kerkgemeenschap, je vriendengroep, je collega’s of je relschoppende maten. Allemaal plekken die je veel te bieden hebben maar waar de prijs van afwijken wordt afgerekend in schaamte en uitsluiting.
Kikkerschaamte zit bij het overgrote deel van de mensen diep in de genen verankerd. Het is niet aangeleerd, maar komt van binnenuit. Het is het besef dat je door je doen of laten iemand anders kunt beschadigen en pijn doen. Het zadelt je op met een rotgevoel dat je kunt wegnemen door samen met die ander te zoeken hoe je je onhandigheden en stommiteiten kunt herstellen. In de kikkervijver gaat het om betekenisvol leven en het in stand houden van de vijver.
Opvoeders en gezagsdragers die reageren op wangedrag zijn als dorpsoudsten die eenzelfde doel nastreven: een vreedzaam, goed functionerend dorp waarin de dorpelingen hun plek vinden en het samen goed hebben. In crisissen worden de uitersten zichtbaar in de manieren waarop dorpsoudsten hun ideaal vormgeven. Aan de ene kant zijn er schaamtemanagers als burgemeester Jorritsma van Eindhoven die zich richten tot de hele wereld behalve de mensen met wie ze in conflict zijn. Ze spreken over geteisem, tuig van de richel , criminelen, strafbladen, vergelding, burgeroorlog, opsluiten en weg ermee. Aanpassen of opdonderen, that’s the question.
Aan de andere kant zijn er mensen als burgemeester Aboutaleb van Rotterdam, die zich in zijn verhaal richt tot de relschoppers die hij aanspreekt op hun gedrag: “Voelt het goed wakker te worden met een tas vol gestolen spullen naast je?” Aan hun ouders vraagt hij: “Heeft u gisteren uw zoon gemist, heeft u zich afgevraagd waar hij was?”
Het schaamtemanagement van Jorritsma is dat van de dappere ridder die het paleis verdedigt tegen oprukkende hordes. Die van Aboutaleb is die van de tuinman die na een storm de vijver op orde brengt. De oorlogstaal van ridder Jorritsma zette zich voort in het gemeentepaleis van Eindhoven waar het leidde tot machtsstrijd, verdeeldheid en dreigende uitsluiting. ‘U moet zich schamen’ kreeg de dappere strijder die uit oprechte betrokkenheid het dorp had verdedigd, van alle kanten om zijn oren. Tuinman Aboutaleb zocht naar verbinding, schaamtebesef, herstel van de vrede en het zoeken van een manier om samen verder te gaan. Mooi dat we zelf kunnen kiezen bij welke taal we ons het best voelen.
Download hier de mindmap van Peter te Riele.
Blog van Jan Ruigrok, expert herstelgericht werken.
Reacties (0)