Verbeteren van begrijpend lezen: zo maak je weloverwogen keuzes (2)
Het idee moet terrein winnen dat verbeteren begrijpend leesonderwijs niet alleen op het bord ligt van de leerkracht. Juist voor de schoolleider ligt er een belangrijke rol. In het eerste deel van mijn drieluik ben ik ingegaan op hoe je als schoolleider rekening kunt houden met de kenmerken van de individuele leerkracht. Samen met al zijn kenmerken brengt de professional een persoonlijkheid in binnen het team waar hij deel van uitmaakt. Alle persoonlijkheden binnen het team leveren een dynamiek aan het team die in iedere schoolorganisatie anders voelt, functioneert en leert. Niet alleen de kennis van de individuele professional draagt bij aan beter begrijpend leesonderwijs. Hij heeft ook het team nodig om zichzelf dusdanig te ontwikkelen dat vertrouwen ontstaat de lessen uit de methode naar eigen inzicht in te zetten.
Deel 2: Teamleren als essentiële schakel bij verbeteren van begrijpend leesonderwijs
In navolging van mijn eerste blog ga ik hier verder in op het leren in teamverband. Teamleren vormt immers de belangrijkste schakel tussen individueel leren en het leren van de organisatie als geheel (Senge, 2009). De kwaliteit van het onderwijs is afhankelijk van het professioneel handelen van de leerkracht in de klas maar om dit op orde te houden of ontwikkelen is ook professioneel handelen van de leerkracht buiten de klas nodig (van der Hilst, 2020).
Gezamenlijk verantwoordelijk
Een voorbeeld. Wanneer een leerkracht na een training begrijpend lezen gemotiveerd is om aan de slag te gaan met het verbeteren van het eigen didactisch handelen levert dat pas voordeel op voor de leerling wanneer deze zich van groep 1 tot en met 8 volgens dezelfde wijze van didactisch handelen van de leerkracht kan ontwikkelen. Samenwerking binnen het team is cruciaal voor goed begrijpend leesonderwijs in een doorgaande lijn. Dat gaat verder dan collegialiteit of samen goed door een deur kunnen. Met samenwerking bedoel ik hier het kunnen reflecteren op elkaars handelen, het durven vragen en geven van hulp of feedback om zodoende van en met elkaar te leren. En niet te vergeten: het gezamenlijk verantwoordelijk voelen voor de realisatie van veranderingen en verbeteringen.
Bedenken van leesdoelen
Neem bijvoorbeeld het leren overstappen van het stellen van lesdoelen die gericht zijn op leesstrategieën naar het bedenken van functionele leesdoelen gekoppeld aan de inhoud van de tekst. Op de scholen waar ik kom merk ik dat die verandering voor veel leerkrachten best lastig is. Met name omdat ze daarbij onvoldoende steun vinden in de methode. Na een periode van oefening zie je dan bijvoorbeeld dat het bedenken van de leesdoelen toch moeilijker blijkt dan gedacht. Het delen van ervaringen met of het vragen van hulp aan collega’s kan dan het leren van het team versterken.
Psychologische veiligheid
Teamleren vraagt om een heel belangrijke voorwaarde: psychologische veiligheid in het team. In een lerend team wordt voldoende psychologische veiligheid ervaren als je vragen met collega’s kunt bespreken ruimte ervaart om onderzoeken en te oefenen (van den Elsen, 2021). Je kunt je voorstellen dat wanneer het hieraan ontbreekt de leerkracht zich met zijn vragen en onzekerheden terugtrekt in de eigen klas en het team in zijn geheel de motivatie verliest om samen te werken aan schoolontwikkeling.
Een andere ‘bottleneck’ voor motivatie: onvoldoende gelegenheid bieden om het professioneel handelen buiten de klas in te zetten. Al in het eerste blog (‘De schoolleider als mogelijkmaker’ stipte ik aan dat de leerkracht tijd moet krijgen zich het didactisch handelen eigen te maken. Ditzelfde geldt uiteraard ook voor het teamleren. Ik herhaal het nog maar eens met andere woorden; het samen leren in en rondom de klas vormt de krachtigste leeromgeving voor de leraar. Daarvoor moet hem dan wel gelegenheid geboden worden.
Onder de oppervlakte
Laatst werkte ik met een team aan het formuleren van doelstellingen rondom het didactisch handelen. Ik vroeg hen wat ervoor nodig was om hun gestelde doelen te kunnen bereiken. “Tijd!”, was hetgeen zij bijna ik koor riepen. Om er vervolgens aan toe te voegen dat ze die tijd niet hadden. Bij navraag bij de schoolleider was het antwoord dat de leerkrachten in zijn perceptie wél voldoende tijd kregen om dit traject samen op te pakken. Het is duidelijk dat op deze school eerst andere gesprekken nodig zijn (bijvoorbeeld over het inrichten van het wel of niet aanwezig zijn van niet-lesgebonden tijd) om te werken aan beter begrijpend lezen. Tegelijkertijd kun je ook concluderen dat juist tijdens zo’n groot traject processen die zich onder de oppervlakte afspelen boven komen drijven, zichtbaar en bespreekbaar worden.
Teamcultuur
Tot slot wil ik nog kort ingaan op de invloed van de teamcultuur op het professioneel handelen. Vaak is men zich binnen de organisatie niet bewust van de geldende teamcultuur terwijl deze wel veel impact heeft op de gedragsnormen en gedeelde waarden (Kotter, 1996). Bovendien is cultuur niet per toverslag te veranderen. Wil een verandertraject slagen dan is het als schoolleider zaak eerst een goede analyse te maken van die teamcultuur om te weten aan welke knoppen je gedurende het traject moet draaien zodat het team in beweging kan komen. In het laatste blog van dit drieluik zal ik hier binnenkort verder op ingaan.
Ter afsluiting van dit tweede blog afsluit nog enkele reflectievragen voor de schoolleider:
“Ben ik overtuigd van het belang van beter begrijpend leesonderwijs en ben ik bereid andere projecten en speerpunten uit te stellen om het onderwijs te kunnen verbeteren?”
“Hoeveel kennis en ervaring is er binnen het team en wat kunnen wij van elkaar leren?”
“Wordt er voldoende sociale veiligheid ervaren om samen te kunnen werken aan schoolontwikkeling?”
“Wat zijn de belemmeringen en kansen van de heersende teamcultuur?”
Tip!
De inschrijving voor het AVS Schoolleiderscongres is gestart. Op 18 maart verzorg ik een sessie over het verbeteren van leesbeleid: De schoolleider en het leesbeleid: ‘hotter’ dan ooit’. Lees hier meer over het AVS Congres.
Reacties (0)