“Met schorsingen maak je een school echt niet veiliger”
Uit recent onderzoek blijkt dat het schorsen of van school sturen van leerlingen de minst effectieve manier is om wangedrag aan te pakken. De uitkomsten verbazen Jan Ruigrok niet. “Schorsen maakt de school echt niet veiliger”, vertelt de auteur van een zeer relevant boek over de school als veilige basis.
Het onderzoek waarop Jan reageert staat in een recent artikel in het tijdschrift School Psychology. Leraren in de VS rapporteerden welke veiligheidsmaatregelen hun school gebruikt bij fysieke of verbale agressie jegens de leraar. Het onderzoek bevestigt eerder onderzoek waaruit blijkt dat het schorsen en verwijderen averechts werkt. Jan Ruigrok: “Schorsen is uitsluiten en heeft een negatieve weerslag. Leerlingen krijgen een hekel aan school, voelen geen band en zijn niet gehecht. Het gaat altijd ten koste van de relatie en niet alleen met die van de geschorste leerling in kwestie.”
Data van Onderwijsinspectie
Toch zijn er aanwijzingen dat het aantal schorsingen en verwijderen juist toeneemt, zo blijkt uit open data van de Onderwijsinspectie. In het po, so en vo zijn in het schooljaar 2022-2023 ruim 8300 leerlingen geschorst en meer dan 170 leerlingen verwijderd. Aanmerkelijk meer dan de deels door corona beïnvloede schooljaren daarvoor. Vóór corona lag het aantal schorsingen rond de 6000 en het aantal verwijderen rond de 140.
Toch vindt Jan het lastig om te spreken van een trend. “Ik ben geen wetenschapper, ik ben een praktijkman en weet dat het interpreteren van cijfers erg lastig is. Kijk maar naar de discussie die er nu is over het aantal vuurwerkincidenten en hoe je dat moet duiden.” Wat Jan wél om zich heen ziet bij de begeleiding van scholen die het pedagogisch klimaat willen verbeteren: veel leraren worstelen met hun reactie op gedrag waarmee leerlingen de veilige basis die een school hoort te zijn onder druk zetten. “Ik zie dat sinds corona onderwijsmensen zich vaak handelingsverlegen voelen en dat ze teruggrijpen op schorsingen. Het alles behalve wat ze willen, maar weten ook niet wat ze anders moeten doen.”
Verbinding aangaan
De grote uitdaging is op een verbindende manier reageren op gedrag dat niet door de beugel kan. Samen met Mirjam Gilhuis en Johan Vlasblom verzorgt Jan trainingen daarover. Incidenten, lastige voorvallen, grensoverschrijdend gedrag; je kunt er allerlei namen aangeven. Wat essentieel is, stelt Jan, is dat je leerlingengedrag begrijpt en kunt doorgronden. “Een veilige sfeer is dé basisvoorwaarde voor goed onderwijs.”
Om zich heen ziet Jan scholen die gestructureerd werken aan de veilige basis waarbij zowel leerlingen als leraren baat bij hebben. Exemplarisch hiervoor is !mpulse in Leeuwarden, vertelt Jan. Een scholengemeenschap die vanuit visie en gedeelde waarden en normen werkt en hoog scoort op het vlak van sociale veiligheid. Schorsingen komen op !mpulse zo goed als niet voor. “Op die school wordt gewerkt vanuit het idee dat mensen fouten mogen maken en zorgen ze ervoor dat leerlingen die zich niet goed gedragen of zelfs wangedrag vertonen toch erbij blijven horen en een nieuwe kans krijgen bij grensoverschrijdend gedrag.”
Omgaan met conflicten
Verbindend werken begint met luisteren en kijken naar de behoeften, vertelt Jan. “Neem zoiets als pesten. Waarom pesten kinderen? Vaak komt dat voort uit de behoefte om meer sociale status te krijgen binnen de groep. Dat doe je door anderen naar beneden te halen. In onze trainingen geven we leraren en leidinggevenden handvatten om anders te kijken naar leerlinggedrag en op een verbindende manier met conflicten om te gaan.
“Een klas/groep is per definitie een conflictstructuur en dat geldt ook voor een docententeam”, zegt Lian Derks, directeur van het 2 College in Berkel-Enschot. Op haar school verzorgt Jan Ruigrok een keynote over de school als veilige basis. Jan: “Je kunt met conflicten beter mee leren omgaan, dan ze bestrijden’.” De kunst is om er op een dusdanige manier mee om te gaan zodat mensen leren van misstappen en fouten, de school als gemeenschap sterker wordt en leerlingen geholpen worden een goede plek in de maatschappij te vinden. Jan: “Dat is dus een enorm belangrijke taak van de school. Provocatieve coaching van leerlingen kan heel bruikbaar zijn om een leerling te laten kijken naar zijn gedrag. Ook Deep Democracy biedt geweldige mogelijkheden om in lastige situaties toch verbinding te maken en mensen erbij te betrekken die anders niet gehoord worden. Zo kun je leren van de minderheid. Alleen al door hen anders aan te spreken, zie je vaak grote omslagen in het gedrag van leerlingen.”
Pedagogisch meesterschap
Een leven lang werkt Jan vanuit een diep engagement aan de pedagogische kant van het leren en omgaan met jongeren. In zijn werk als trainer, coach en publicist toont hij zich een optimist die wars is van doemdenken over ‘de jeugd van tegenwoordig’.
Jans laatste boek over werken aan de school als veilige basis droeg niet zonder reden als titel: Hoop, humor en herstel. In het boek – dat inmiddels zijn weg heeft gevonden naar een breed publiek – staat Jan onder meer stil bij het CAR-proof maken van je school en het pedagogisch meesterschap van de leraar. Hij reikt concrete handvatten aan om te anticiperen op de basisbehoeften van mensen in groepen: Competentie, Autonomie, Relatie en de wisselwerking daartussen.
“Om van de school een plek te maken waar leerlingen en leraren samen werken, samen leren en waar ze samen ook plezier maken is een enorme opgave. Natuurlijk hoor ik ook de verhalen over hoe pittig het werken met leerlingen kan zijn. Ik geef veel lezingen in het land aan onderwijsteams. In mijn verhaal is een belangrijke draad het zoeken als team met zijn allen om aan de ene kant duidelijke afspraken te maken over hoe je met leerlingen omgaat en de ruimte aan de leerling om zichzelf te kunnen zijn en aan de andere kant jezelf kunnen zijn als docent. Dat is een constante ‘dans’ tussen die twee. Daarbij gaat het ook om plezier in het contact hebben met leerlingen. Die lol is bij de meeste onderwijsmensen die ik spreek ook zeer aanwezig. Daar halen ze veel werkplezier uit.”
Mentaal welzijn van jongeren
Als we Jan spreken komt in het nieuws dat op de spoedeisende hulp steeds vaker tienermeisjes die zichzelf ernstig hebben verwond of een poging tot suïcide deden. Jan: “Al langer weten we dat het mentaal welzijn van veel jongeren zwaar onder druk staat. Dat uit zich in depressie bij veel meisjes, waar jongens eerder de kant opgaan van destructief gedrag dat zich richt op anderen en op hun omgeving.”
Wat voor signaal haalt Jan uit de alarmsignalen van onder meer hoogleraar kinder- en jeugdpsychiatrie Arne Popma in De Volkskrant? “Nou, ik haal hier veel meer dan een signaal uit. Ik haal hier een schreeuw uit van jongeren: ‘Ouders, leraren en andere pedagogelaars, zie ons, luister naar ons en betrek ons bij waar je mee bezig bent; maak gebruik van onze kwaliteiten, laat ons eigen beslissingen nemen en zorg er voor een klimaat waarin we gezien en gewaardeerd worden en volop leuke, lieve mensen ontmoeten. Realiseer je dat zolang je hieraan geen bijdrage kunt leveren, je een deel van onze narigheid blijft. We kunnen ons niet permitteren in deze tijd een passieve rol aan te nemen.”
Meer weten?
Op 4 maart start de opleiding herstelgericht werken aan de school als veilige basis