Verbeteren van executieve functies: ‘maak het praktisch en concreet’
Executieve functies krijgen steeds meer aandacht in het onderwijs. Over executieve functies zijn inmiddels boekenplanken volgeschreven. Maar hoe geef je dit in begeleidingssituaties concreet praktisch handen en voeten? Dat is de expertise van orthopedagoog Frederiek Westerveld.
Het is één van de dingen die Frederiek opvalt als ze voor KPC Groep de training executieve functies verzorgt. Leraren en mentoren willen vaak eerst de moeilijkste leerlingen in hun klas helpen. Dat is begrijpelijk maar tegelijkertijd niet zo handig, vertelt Frederiek. Haar advies: word als docent eerst zelf vaardiger in het proces van begeleiden en begin niet met de meest complexe situaties.
“Praktisch aan de slag gaan”
Frederiek weet waarover ze spreekt en heeft jarenlange ervaring binnen het vo-onderwijs. Als orthopedagoog is ze drie dagen per week werkzaam op een met 1450 leerlingen grote mavo/havo/vwo-scholengemeenschap in de regio Nijmegen. Daar begeleidt ze leerlingen die om uiteenlopende redenen vastlopen. Ook ondersteunt ze docenten die worstelen met de begeleiding van leerlingen met een OPP en maakt ze deel uit van het interne zorgteam waar leerlingen in een multidisciplinair team worden besproken.
Voor KPC Groep ontwikkelde Frederiek een training van drie dagdelen voor vo-docenten en/of begeleiders op school die handvatten willen voor begeleiding van leerlingen die moeite hebben met zaken als plannen, organiseren en emotieregulatie. Deze training kan geheel op maat worden gegeven binnen vo-scholen. Op 18 januari start daarnaast een ‘open training’ voor vo-docenten.
De training richt zich op de praktische behoeften van de deelnemer centraal en biedt tips waarmee de deelnemer zoals Frederiek enthousiast zegt “morgen mee aan de slag kan”. Dat is ook precies waar cursisten naar op zoek zijn. “Deelnemers willen concreet horen hoe ze leerlingen kunnen helpen hun aandacht vast te houden, beter na te denken voordat ze iets doen en hun ‘zelfregulatie’ te verbeteren.” In het gesprek strooit Frederiek met voorbeelden van hoe je als docent met leerlingen aan de slag kunt en hen kunt ondersteunen bij onder meer het verwerken van instructies. Frederiek: ‘Mensen waarderen de praktische handvatten voor zowel in als buiten de klas.”
Passende interventies
Het trainen van executieve functies vindt inmiddels ook steeds meer zijn plek in het onderwijs. Frederiek: “Uiteraard bestaan executieve functies al zo lang als er mensen zijn. Het is een parapluterm; er zijn er elf in totaal in de indeling van de wetenschappers Peg Dawson en Richard Guare waarop de training is gebaseerd. Een cruciale executieve functie is het werkgeheugen. Als je niet zo goed kunt onthouden, loop je snel vast op school. Ook de aandachtsfunctie en impulsregulatie zijn executieve functies die essentieel zijn voor cognitieve en sociale ontwikkeling. Een leerling die impulsief is en alsmaar door de klas roept is een stoorzender. Niet alleen voor de klas en de leraar maar ook voor zichzelf. Wil je als docent zo’n leerling begeleiden, dan begint dat met feedback geven, vragen stellen en in gesprek gaan zodat je de juiste interventies kunt inzetten. Deelnemers aan mijn training houd ik altijd voor: ‘maak het klein’. Hoe concreter het doel is met je leerling en wat je samen gaat aanpakken, hoe makkelijker het is voor de leerling en voor jou als docent om succes te boeken bij het versterken van de executieve functies waarop je de focus wilt leggen.”
Persoonlijk begeleidingsplan
Wat Frederiek óók wil benadrukken: wie met executieve functies aan de slag wil, moet in ieder geval de basis op orde hebben. Frederiek licht toe. “Goed klassenmanagement en een duidelijke lesstructuur zijn essentiële voorwaarden om te komen tot leren. Om executieve functies te trainen moet er rust en veiligheid zijn in de klas.”
In Frederieks training krijgen de deelnemers als opdracht een persoonlijk begeleidingsplan op te stellen van A tot Z voor een leerling in hun klas. Het opgestelde plan wordt besproken in de training en komt daarna ‘van de tekentafel’: de deelnemer gaat de interventies daadwerkelijk uitvoeren in de praktijk. Daarna worden de ervaringen besproken en geeft Frederiek feedback. “Ik houd in mijn trainingen docenten altijd goed voor: wees realistisch, het ontwikkelen van executieve functies kost tijd. Denk niet dat je er met een paar begeleidingsgesprekken altijd meteen bent. De ontwikkeling van het puberbrein heeft grote invloed op het leren in het algemeen en je executieve functies. Vaak hoor ik: in de bovenbouw moet de leerlingen dat toch al kunnen: plannen, agenda bijhouden. In de praktijk echter blijkt dat er heel wat leerlingen zijn die tot hun eindexamen een steun in de rug nodig hebben om het voor elkaar te krijgen.”
Deze training kan ook geheel op maat worden verzorgd.